Melk is voor veel mensen een vanzelfsprekend deel van het dagelijks leven. In koffie, bij het ontbijt of in een toetje: zuivel is overal. Toch hoor je steeds vaker mensen zeggen dat ze ‘lactose-intolerant’ zijn of bewust kiezen voor lactosevrije producten. In supermarkten is het aanbod lactosevrij eten en drinken enorm gegroeid. Maar is lactose-intolerantie echt een wijdverspreide aandoening, of is het vooral een hype die past in de trend van bewuster eten en meer zelfdiagnose? Dit artikel onderzoekt de medische, wetenschappelijke en maatschappelijke kant van lactose-intolerantie.

Wat is lactose en wat doet het in ons lichaam?

Lactose is een suiker die voorkomt in melk en melkproducten. Het bestaat uit twee kleinere suikers: glucose en galactose. Om lactose te kunnen verteren, heeft het lichaam een enzym nodig: lactase. Dit enzym wordt aangemaakt in de dunne darmwand en breekt lactose af in de twee losse suikers, die vervolgens in het bloed kunnen worden opgenomen.

Wanneer er te weinig lactase aanwezig is, kan het lichaam de lactose niet goed afbreken. De niet-verteerde lactose komt dan in de dikke darm terecht, waar bacteriën ze beginnen te vergisten. Dat zorgt voor gasvorming, krampen en soms diarree. Dat verschijnsel noemen we lactose-intolerantie.

Wat is lactose-intolerantie precies?

Lactose-intolerantie is geen allergie, maar een vorm van voedselintolerantie. Bij een allergie reageert het immuunsysteem op een bepaalde stof, terwijl het bij een intolerantie gaat om een tekort of disfunctie in het spijsverteringsproces. In dit geval dus een tekort aan lactase.

De klachten variëren van persoon tot persoon. Sommigen ervaren al buikpijn na een kleine hoeveelheid melk, terwijl anderen zonder problemen een cappuccino of yoghurt kunnen eten. De ernst hangt af van de mate waarin het enzym lactase nog actief is in de dunne darm.

Veel mensen verwarren lactose-intolerantie met andere spijsverteringsproblemen zoals prikkelbaredarmsyndroom (PDS) of melkallergie. Bij een melkallergie reageert het lichaam op melkeiwitten, niet op de melksuiker. Daarom is het belangrijk om de juiste diagnose te stellen, want de behandeling verschilt.

Hoe vaak komt lactose-intolerantie voor?

Wereldwijd is lactose-intolerantie de norm, niet de uitzondering. In Europa zijn wij een van de weinige populaties die melk goed blijven verteren tot op volwassen leeftijd. Dat komt door een genetische aanpassing die duizenden jaren geleden is ontstaan bij volkeren die veel vee hielden.

In Azië, Afrika en Zuid-Amerika heeft 70 tot 90 procent van de bevolking moeite met lactose. In Noord- en West-Europa ligt dat aantal veel lager: slechts 10 tot 15 procent. In Nederland schatten wetenschappers dat ongeveer 5 tot 10 procent van de mensen daadwerkelijk lactose-intolerant is.

De kans op intolerantie stijgt meestal met de leeftijd. Baby’s en jonge kinderen kunnen melk goed verteren, omdat melk hun belangrijkste voeding is. Vanaf de leeftijd van vijf tot zeven jaar neemt de activiteit van het enzym lactase vaak af.

De verschillende vormen van lactose-intolerantie

Er zijn drie hoofdvormen van lactose-intolerantie, elk met een andere oorzaak.

• Primaire lactose-intolerantie: de meest voorkomende vorm. Hierbij neemt de aanmaak van lactase geleidelijk af na de kindertijd.
• Secundaire lactose-intolerantie: ontstaat tijdelijk na een darmziekte, infectie of operatie. De darmwand is dan beschadigd, waardoor er minder lactase wordt aangemaakt.
• Aangeboren lactose-intolerantie: een zeldzame erfelijke aandoening waarbij het lichaam helemaal geen lactase kan aanmaken. Deze vorm wordt al direct na de geboorte duidelijk.

In de meeste gevallen is lactose-intolerantie dus geen ziekte, maar een normale genetische variatie.

Klachten en symptomen

De klachten van lactose-intolerantie treden meestal op binnen één tot drie uur na het eten of drinken van zuivelproducten. Veel voorkomende symptomen zijn:

• opgeblazen gevoel en buikpijn
• winderigheid en darmgerommel
• diarree of dunne ontlasting
• misselijkheid of soms overgeven
• vermoeidheid of een zwaar gevoel na het eten

De ernst van de klachten hangt af van hoeveel lactose iemand eet of drinkt, hoe snel de darmen werken, en hoeveel lactase nog aanwezig is. Ook voeding met vezels of vetten kan de klachten verergeren, omdat de vertering dan trager verloopt.

Hoe wordt lactose-intolerantie vastgesteld?

Een arts kan verschillende onderzoeken doen om lactose-intolerantie te bevestigen. De meest gebruikte tests zijn:

• Waterstofademtest: hierbij meet men de hoeveelheid waterstofgas in de adem na het drinken van een lactoseoplossing. Als de lactose niet goed wordt afgebroken, produceren darmbacteriën extra gas, wat zichtbaar wordt in de testresultaten.
• Bloedtest: de arts meet de stijging van het bloedsuikergehalte na het innemen van lactose. Als er geen stijging is, wordt de lactose niet goed verteerd.
• Eliminatiedieet: de patiënt vermijdt een paar weken alle lactose en kijkt of de klachten verdwijnen. Daarna wordt lactose weer ingevoerd om te zien of de klachten terugkeren.

Zelfdiagnose zonder medische begeleiding is af te raden, want de klachten kunnen ook andere oorzaken hebben.

Behandeling en voeding bij lactose-intolerantie

Er bestaat geen genezing voor lactose-intolerantie, maar de klachten kunnen goed worden onder controle gehouden met een aangepast dieet. Mensen met een lichte vorm kunnen vaak kleine hoeveelheden melk verdragen. Het lichaam kan zich soms zelfs een beetje aanpassen aan regelmatige kleine hoeveelheden lactose.

Enkele praktische tips:

• kies lactosearme producten zoals harde kazen, boter en lactosevrije melk
• gebruik plantaardige alternatieven zoals sojamelk, havermelk of amandelmelk
• lees etiketten goed, want lactose zit ook in bereide sauzen, soepen en vleeswaren
• gebruik eventueel lactasepillen als je zuivel eet, bijvoorbeeld bij een restaurantbezoek

Het is belangrijk om niet zomaar alle zuivel te schrappen. Zuivel bevat namelijk calcium, eiwitten en vitamines B2 en B12. Wie zuivel mijdt, moet deze voedingsstoffen op een andere manier binnenkrijgen, bijvoorbeeld via verrijkte plantaardige melk of voedingssupplementen.

De opkomst van lactosevrije producten

In de supermarkt is het aanbod van lactosevrije producten de laatste jaren sterk gestegen. Lactosevrije melk, yoghurt, ijs en zelfs roomkaas staan nu standaard in de rekken. Producenten spelen in op de groeiende vraag naar ‘vrije van’-producten: zonder gluten, zonder lactose, zonder suiker.

Die trend heeft deels een wetenschappelijke basis, maar ook een grote commerciële drijfveer. Het geeft consumenten het gevoel dat ze bewuster en gezonder eten. Toch is lactosevrije melk in essentie gewone melk, waaraan het enzym lactase is toegevoegd. De melk smaakt iets zoeter, omdat de lactose is afgebroken tot glucose en galactose.

Is lactose-intolerantie een echte aandoening of een hype?

De medische wetenschap is duidelijk: lactose-intolerantie bestaat echt. Het is goed onderzocht en wereldwijd herkend als een normale biologische variatie. Toch is de term de laatste jaren steeds vaker onderwerp van discussie.

De populariteit van lactosevrije diëten heeft geleid tot een soort zelfverklaarde intolerantie. Veel mensen denken dat ze lactose niet verdragen omdat ze last hebben van hun maag of darmen, maar vaak is dat niet bewezen. Stress, te veel vet, suikers of een slechte spijsvertering kunnen dezelfde klachten veroorzaken.

Het fenomeen past in een bredere trend: mensen willen controle over hun gezondheid en kiezen voor “schone” voeding. Sociale media spelen daarin een grote rol. Bekende influencers en celebrities promoten lactosevrij eten als onderdeel van een gezonde levensstijl. Daardoor ontstaat de indruk dat lactose-intolerantie vaker voorkomt dan het geval is.

De rol van de voedingsindustrie

De voedingsindustrie heeft handig ingespeeld op deze trend. Lactosevrije producten zijn vaak duurder, maar worden gepresenteerd als gezonder of natuurlijker. Dat is niet altijd terecht. Wetenschappelijk gezien is gewone melk voor de meeste mensen nog steeds een waardevolle bron van voedingsstoffen.

De marketing rond lactosevrije producten creëert soms onnodige angst voor zuivel. Consumenten krijgen de indruk dat lactose schadelijk is, terwijl het voor gezonde mensen zonder intolerantie geen enkel probleem vormt.

De psychologische factor

Sommige onderzoekers spreken van een “nocebo-effect”: als mensen geloven dat iets slecht is voor hun lichaam, ervaren ze sneller klachten. Dit speelt mogelijk ook mee bij de hype rond lactose-intolerantie.

Bovendien kan sociale invloed een rol spelen. Als in een vriendengroep of gezin iemand lactosevrij eet, volgen anderen vaak automatisch. Dat betekent niet dat ze medisch intolerant zijn, maar dat ze zich aanpassen aan de eetgewoonten van hun omgeving.

Het belang van een juiste diagnose

Een correcte diagnose is cruciaal om onnodige voedingsbeperkingen te vermijden. Wie onterecht zuivel mijdt, kan tekorten oplopen aan calcium en vitamine D. Dat vergroot op lange termijn het risico op botontkalking en spierzwakte.

Artsen raden aan om bij aanhoudende klachten altijd een professionele test te doen. Alleen zo kan men zeker weten of het echt om lactose-intolerantie gaat, of om iets anders zoals prikkelbaredarmsyndroom of voedselovergevoeligheid.

Lactose-intolerantie in België en Nederland

In België en Nederland komt lactose-intolerantie minder vaak voor dan in Zuid-Europa of Azië. Toch groeit het aantal mensen dat lactosevrije producten kiest. Volgens marktonderzoek koopt bijna één op de vier huishoudens af en toe lactosevrije melk.

In België speelt de voedingsindustrie daar sterk op in. Supermarkten zoals Colruyt, Delhaize en Albert Heijn hebben hun assortiment lactosevrij sterk uitgebreid. Ook restaurants en koffiebars bieden standaard plantaardige alternatieven aan. Dat maakt lactosevrij eten sociaal makkelijker, maar het voedt ook de perceptie dat “iedereen het heeft”.

De balans tussen wetenschap en trend

Wetenschappelijk gezien is lactose-intolerantie geen hype, maar het maatschappelijke gebruik van de term wél. Het is een echte aandoening voor wie eraan lijdt, maar tegelijk een modewoord geworden voor wie bewust zuivel mijdt zonder medische noodzaak.

Het is belangrijk om onderscheid te maken tussen mensen met een bewezen intolerantie en consumenten die zuivel mijden om andere redenen, zoals dierenwelzijn, duurzaamheid of persoonlijke voorkeur.

Gezond leven met of zonder lactose

Wie lactose-intolerant is, kan perfect gezond blijven eten. Dankzij het ruime aanbod aan alternatieven hoeft niemand voedingsstoffen te missen. Toch blijft het advies van diëtisten hetzelfde: eet gevarieerd en met mate.

Lactosevrije melk of plantaardige dranken zijn niet per se gezonder dan gewone melk. Het hangt af van de rest van je eetpatroon. Wie kiest voor balans en kennis, in plaats van voor angst en hypes, doet zijn lichaam het grootste plezier.

Tot slot

Lactose-intolerantie is een reële aandoening die miljoenen mensen wereldwijd treft. Het is geen modeziekte, maar een biologische variatie. Toch is de populariteit van lactosevrije diëten deels te verklaren door trends, marketing en misverstanden.

Wie klachten ervaart na het eten van zuivel, doet er goed aan een arts te raadplegen en geen eigen diagnose te stellen. Met een correcte aanpak en evenwichtige voeding is het mogelijk om zonder klachten te leven, mét of zonder melk.

De hype rond lactose-intolerantie leert ons vooral dat voeding meer is dan brandstof. Het is ook identiteit, gewoonte en soms een vorm van controle. Maar uiteindelijk is de wetenschap helder: lactose-intolerantie is een echte aandoening voor wie het heeft, en een hype voor wie het niet heeft.