Osteoporose — ook wel botontkalking genoemd — is een steeds vaker voorkomend probleem in België en Vlaanderen. Dit komt door een combinatie van vergrijzing, veranderde leefstijl en suboptimale preventie. Het is een aandoening die veel geld kost voor onze samenleving én diepgaande gevolgen heeft voor kwaliteit van leven. Tijdige voorzorgen nemen is daarom cruciaal, en die maatregelen beginnen vaak al in de jeugd. Immers : wie later broze botten wil vermijden, moet nu beginnen met een sterke basis. Waarom dan de opmerking “wat doet een kind in hemelsnaam op een e-bike?”? Omdat de jeugdjaren wel degelijk de fundamenten leggen voor sterke botten, en toenemende passiviteit of verkeerde gewoonten uit die periode kunnen jarenlang nadelige effecten hebben. In dit artikel bekijken we de maatschappelijke kosten en de stijgende patiëntenaantallen in België, hoe osteoporose ontstaat en welke rol jeugd, voeding en beweging spelen. We sluiten af met praktische adviezen om vroegtijdig actie te ondernemen.

De maatschappelijke impact van osteoporose in België

De kosten verbonden aan osteoporose zijn aanzienlijk voor België. Zo wordt geschat dat de directe kostprijs voor osteoporose in België ruim 600 miljoen euro bedraagt. 
Daarnaast zijn er grote indirecte kosten : ziekenhuisopnames, langdurige zorg, verminderd functioneren na heupfracturen en verhoogd risico op herhaling van fracturen.

De vergrijzing speelt een belangrijke rol in het stijgende kostenplaatje. In een artikel bij AZ Klina wordt vermeld dat door de vergrijzing de kosten voor de gezondheidszorg door osteoporose “sterk zullen oplopen”.

Ook op het niveau van breuken is de impact groot : in België lopen jaarlijks meer dan 90.000 mensen (meestal ouder dan 50) een botbreuk op door osteoporose.
Dat betekent per dag ongeveer 250 botbreuken of één breuk om de zes minuten.
Vanuit een gezondheids- en economische invalshoek is het dus een zeer relevante thema voor Vlaanderen, Antwerpen, België en de bredere Europese regio’s.

Waarom neemt het aantal patiënten toe?

Er zijn meerdere redenen waarom het aantal mensen met osteoporose stijgt :

• De levensverwachting stijgt, wat betekent dat meer mensen ouder worden en daardoor meer risico lopen op botverlies.
• De piekbotmassa (de maximale sterkte van het bot die bereikt wordt in de jeugd/jongvolwassenheid) is bij veel mensen onvoldoende hoog.
• Leefstijlveranderingen : minder fysieke belasting van botten door sedentair blijven, minder springen of impact-uren tijdens de jeugd, wat botopbouw beperkt. 
• Voeding ontbreekt vaak aan optimale hoeveelheden calcium en vitamine D, wat directe gevolgen heeft voor de botkwaliteit.
• Risicofactoren zoals roken, alcoholgebruik, bepaalde medicatie (bijvoorbeeld langdurig gebruik van corticosteroïden), hormonale veranderingen (menopauze bij vrouwen) komen steeds vaker voor of worden minder goed onderkend. 

Gezien deze factoren is het logisch dat we de stijging in patiëntenaantallen en kostendruk zien.

Hoe ontstaat osteoporose?

Bij gezonde botten is er een evenwicht tussen twee processen : botaanmaak en botafbraak. In de jeugd en jongvolwassenheid is de aanmaak meestal groter dan de afbraak en zo wordt de botmassa opgebouwd. 

Na de leeftijd van rond 30 à 40 jaar bereikt men een piekbotmassa. Vanaf ongeveer die leeftijd kan de afbraak groter worden dan de aanmaak, vooral als risicofactoren aanwezig zijn. 

Bij osteoporose is het effect dat de botmassa sterk vermindert en de botstructuur verandert. De botten worden poreuzer, minder stevig en de kans op breuken neemt toe. 

Tip: de meest klassieke breuken door osteoporose zijn in de wervelkolom, heup en pols. 
Risicofactoren zijn onder andere :

• leeftijd
• menopauze (beschermende hormonen nemen af)
• weinig lichaamsbeweging
• onvoldoende calcium/­vitamine D in voeding
• roken, excessief alcoholgebruik
• gebruik van bepaalde geneesmiddelen

ziekten die botverlies bevorderen zoals reumatoïde artritis of hormonale stoornissen. 

Dus de aandoening is in grote mate een gevolg van levensloop-processen. Niet enkel iets dat “plots” bij oudere mensen ontstaat.

Het belang van jeugdjaren voor botgezondheid

Vaak wordt gedacht dat botontkalking enkel iets is voor ouderen. Maar wetenschappelijk is aangetoond dat de jeugdjaren cruciaal zijn voor het fundament van een sterk skelet. Volgens een overzicht bij de Osteoporose Vereniging (Nederland) wordt in de puberteit liefst 40 % tot 60 % van de botmassa aangemaakt. Op je twintigste heb je al ongeveer 90 % van de piekbotmassa bereikt. 

Dat betekent concreet dat wat je doet op tien-, vijftien-, twintigjarige leeftijd mede bepaalt hoe sterk je botten later nog zijn.
En precies hier begint het vaak al mis te gaan : onvoldoende beweging, verkeerde voeding of weinig mechanische belasting (springen, spelen, sporten) kunnen de botopbouw beperken. 

De vraag “wat doet een kind in hemelsnaam op een e-bike?” raakt hier de kern : als een kind in plaats van actief te bewegen vooral op een e-bike of andere passieve manier onderweg is, wordt de mechanische belasting van de botten beperkt. Terwijl juist die belasting een stimulans is voor botopbouw. In de preventieve optiek is bewegen met impact (lopen, springen, rennen) van groot belang. 

Kortom : gedegen botgezondheid begint vroeg. Het is geen optie om pas op latere leeftijd “te beginnen met goede botten”.
We spelen dus al vroeg in op risicofactoren – en dat zal zich op latere leeftijd uitbetalen.

Preventie: wat kun je doen?

Preventie is de sleutel — zowel op individueel niveau als maatschappelijk niveau. Hieronder bespreken we op B1-niveau de belangrijkste maatregelen die iedereen kan nemen.

Voeding en levensstijl

Een evenwichtige voeding is onmisbaar voor sterke botten. Volgens voedingsadvies geldt :

• zorg voor voldoende calcium in de voeding. Bijvoorbeeld door zuivelproducten, groen bladgroenten, noten, zaden. 
• zorg voor voldoende vitamine D — belangrijk voor opname van calcium. Zonlicht is een belangrijke bron, ook voedingsmiddelen zoals vette vis, eieren kunnen bijdragen. 
• beperk factoren die de botopbouw nadelig beïnvloeden zoals roken en overmatig alcoholgebruik.
• behoud een gezond lichaamsgewicht. Te lage lichaamsbouw of ondergewicht zijn risicofactoren voor lagere botdichtheid. 
• vermijd extreme inactiviteit. Dagelijks bewegen is essentieel.

Beweging en belasting van de botten

Beweging heeft een positief effect op botten omdat botten zich aanpassen aan belasting — meer belasting leidt tot sterker bot. O.L.V. van Lourdes Ziekenhuis Waregem
Belangrijke richtlijnen zijn :

• zorg voor regelmatige lichamelijke activiteit met belasting van het skelet (lopen, springen, traplopen)
• kracht- en balansoefeningen helpen om valrisico te beperken en daardoor fracturen te vermijden
• beperk langdurige inactiviteit en bedlegerigheid, want dit vergroot het botverlies. 

Screening en medische opvolging

Voor ouderen of mensen met risicofactoren is het zinvol om de botdichtheid te laten meten (bijvoorbeeld via een DEXA-scan) en te laten beoordelen of verder onderzoek nodig is. 

In België is er terugbetaling voor botdensitometrie onder bepaalde voorwaarden. 
Daarnaast bestaan richtlijnen (zoals in Nederland) voor fractuurpreventie en behandeling van osteoporose.

Waarom het vaak al misloopt in de jeugd?

Er zijn verschillende redenen waarom botgezondheid al op jonge leeftijd onder druk komt :

• De moderne leefstijl heeft vaak minder dagelijkse fysieke belasting van het skelet. E-bikes, auto’s, sedentair gedrag domineren. Hierdoor ligt de mechanische prikkel voor botopbouw lager.
• Voeding bij jongeren laat soms te wensen over — calciumrijke voeding, adequate vitamine D-inname, en voldoende variatie worden niet altijd gehaald.
• Onderliggende gezondheidsproblemen of medicatie (zoals langdurig gebruik van corticosteroïden) kunnen op jonge leeftijd al de botopbouw verstoren. 
• Slechte gewoonten zoals roken of overmatig alcoholgebruik beginnen soms al vroeg en vormen een aanslag op de botstructuur op lange termijn.
• Onvoldoende aandacht en bewustzijn — zowel bij jongeren zelf als bij zorgverleners — voor botgezondheid vroeg in het leven. 

Door deze factoren, gecombineerd met de biologische realiteit dat botmassa grotendeels in de jeugd wordt opgebouwd, is de jeugdjaren een kritieke fase. Een kind dat weinig actief is, weinig springt, vaak in zittende houding is en weinig aandacht heeft voor voeding, bouwt misschien niet de optimale “botreserve” op voor latere jaren.

De kost van inactiviteit en gemiste kans

Als we terugkijken naar de maatschappelijke kosten, dan is de logica simpel : wie op jongere leeftijd onvoldoende investeert in botgezondheid, loopt later een hoger risico op osteoporose, fracturen, ziekenhuisopnames, langdurige zorg en daarmee hogere kosten. We weten dat een heupfractuur vaak leidt tot verlies van zelfstandigheid, opname in een rust- of verzorgingstehuis, en dat dit aanzienlijke indirecte kosten met zich meebrengt. 
Het is dus niet alleen een individuele kwestie — maar ook een maatschappelijk belang — om vroegtijdig in te zetten op preventie. De “kost” van een botbreuk is veel groter dan de kost van goede preventie.
Heel concreet : door voldoende te bewegen, goed te eten en risicofactoren te beperken, kunnen we het risico op botbreuken verlagen en daarmee de kosten voor zorg, opname en behandeling terugdringen.

Praktische richtlijnen voor Vlaanderen en België

Voor mensen in Vlaanderen of België geldt het volgende als richtlijn op B1-niveau — slechts enkele simpele stappen om mee te starten.

• Beweeg dagelijks : loop, traploop, spring af en toe, bijvoorbeeld tijdens spel, sport of wandelen.
• Zorg voor voeding met voldoende calcium : denk aan zuivel, groene groenten, noten, zaden.
• Zorg voor blootstelling aan zonlicht (voor vitamine D) en neem voedingsmiddelen op die vitamine D bevatten (vette vis, eieren).
• Vermijd roken en beperk alcohol – deze factoren ondermijnen de botsterkte.
• Behoud een gezond gewicht — niet te laag, niet te zwaar — want beide kunnen een nadelig effect hebben op de botten.
• Voor jongeren geldt : wees actief, niet alleen met je e-bike van A naar B, maar ook met spelen, springen, sporten.
• Voor ouderen of mensen met risicofactoren : overleg met uw huisarts over screening van de botdichtheid en eventueel aanvullende maatregelen.

Zorg dat bij een botbreuk op latere leeftijd (bijvoorbeeld na 50) meteen de vraag gesteld wordt of osteoporose mogelijk de oorzaak is — zodat opvolging kan plaatsvinden. 

De rol van zorgverleners en beleid

Preventie is niet alleen een individuele taak. Ook zorgverleners (huisartsen, orthopeden, geriatrie, reumatologie) en beleidsmakers spelen een cruciale rol. Richtlijnen bestaan namelijk voor screening, fractuurpreventie en behandelstrategieën. 
Ook op beleidsniveau is het belangrijk om bewustzijn te creëren rond osteoporose, vroegtijdige screening te stimuleren en leefstijlinterventies te ondersteunen. Bijvoorbeeld door scholen, sportverenigingen, jeugdorganisaties te betrekken bij botgezondheid.
Daarnaast is het van maatschappelijk belang om toegang tot diagnostiek (zoals DEXA-scans) en behandeling te garanderen, zodat het proces stopt vóór een fractuur optreedt.

Tot slot

Osteoporose is een stille, maar krachtige bedreiging voor onze botgezondheid, kwaliteit van leven en maatschappelijke kosten. In België bedragen de directe kosten al meer dan 600 miljoen euro, en het aantal patiënten stijgt door vergrijzing en suboptimale preventie. De kernboodschap is duidelijk : wie broze botten op latere leeftijd wil vermijden, neemt beter nu actie — met name in de jeugdjaren. Een fundament van goede voeding, voldoende beweging en een gezonde levensstijl legt de basis voor sterke botten. De symbolische vraag “wat doet een kind in hemelsnaam op een e-bike?” illustreert dat beweging met belasting van de botten belangrijk is in plaats van passivitéit. Het is dus geen overbodige luxe om al vroeg aandacht te besteden aan botgezondheid. Op die manier besparen we niet alleen kosten, maar bevorderen we ook de zelfstandigheid, mobiliteit en levenskwaliteit van vele mensen in Vlaanderen, België en daarbuiten. Voor wie dit onderwerp serieus neemt geldt — verantwoordelijkheid begint jong en reikt ver.